Δανιήλ

I

(7ος-6ος αι. π.Χ.). Βιβλικό πρόσωπο. Υπήρξε ένας από τους μεγάλους Εβραίους προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης. Ο Δ., το όνομα του οποίου στα εβραϊκά σημαίνει ο θεός κρίνει, μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στη Βαβυλώνα με την πρώτη ομάδα Εβραίων (605 π.Χ.) και μαζί με τρεις άλλους νεαρούς συμπατριώτες του τοποθετήθηκε στην υπηρεσία του βασιλιά Ναβουχοδονόσορ. Γνωστότατη είναι η περίφημη κρίση του για την αγνή Σωσάνα και η ερμηνεία των τριών ονείρων του βασιλιά. Ένα πρόσωπο με το όνομα αυτό έπρεπε να ήταν γνωστό στον αρχαίο σημιτικό κόσμο ως ήρωας προικισμένος με μεγάλη σοφία και κρίση και πράγματι ως τέτοιος αναφέρεται στα κείμενα της Ουγκαρίτ και στο Βιβλίο του Ιεζεκιήλ (ιδ’ 14). Στην Παλαιά Διαθήκη, το Βιβλίο του Δ. ανήκει στα προφητικά βιβλία. Τα πρώτα έξι κεφάλαια αφηγούνται την ιστορία του Δ. στη βαβυλωνιακή αυλή και αποσκοπούν να δείξουν την υπεροχή του θεού του Ισραήλ απέναντι στους άλλους εθνικούς θεούς. Στα κεφάλαια αυτά υπάρχουν και ορισμένα πασίγνωστα επεισόδια, όπως όταν βγήκε σώος και αβλαβής από τον λάκκο των λεόντων και η ανάγνωση της επιγραφής «Μανέ, Θεκέλ, Φαρές»που είχε φανεί στον τοίχο κατά το συμπόσιο του βασιλιά Βαλτάσαρ. Το δεύτερο μέρος (κεφάλαια ζ’-ιβ’) περιέχει αποκαλυπτικά οράματα που αφορούν την ιστορία των αυτοκρατοριών και προφητεία για τους χρόνους που έπρεπε ακόμα να περάσουν πριν έρθει ο Μεσσίας. Η μνήμη του τιμάται στις 17 Δεκεμβρίου.

«Ο Δανιήλ ανάμεσα στα λιοντάρια», έργο του κορυφαίου Γάλλου χαράκτη Γκουστάβ Ντορέ.

II

Όνομα αγίων της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Ο προφήτης. Βλ. λ. Δανιήλ (Βιβλικό πρόσωπο).

2. Δ. ο Στυλίτης (5ος αι. μ.Χ.). Μοναχός από τη Μεσοποταμία. Ο Δ. πήγε στην Κωνσταντινούπολη (449-458), όπου έστησε έναν ψηλό στύλο (κολόνα) στην κορυφή του οποίου εγκαταστάθηκε. Για τον λόγο αυτό ονομάστηκε Στυλίτης. Από το ύψος του στήλου έκανε θρησκευτικά κηρύγματα. Μετά τον θάνατό του ο αυτοκράτορας Λέων έχτισε γύρω από τον στύλο μοναστήρι. Η μνήμη του τιμάται στις 11 Δεκεμβρίου.

3. Όσιος από τη Θάσο. Ίδρυσε στο μικρό νησί Γραμβούσα, κοντά στη Θάσο, μοναστήρι στο οποίο κήρυττε. Η μνήμη του τιμάται στις 12 Σεπτεμβρίου.

III

Όνομα ιεραρχών της Ανατ. Ορθόδοξης Εκκλησίας.

1. Αρχιεπίσκοπος Σερβίας (1290-1326). Έγραψε Ιστορία των Σέρβων.

2. Μητροπολίτης Εφέσου (1484-87) και προηγουμένως Σμύρνης. Έργα του είναι: Διήγησις και περίοδος των Αγίων Τόπων, Κανόνες εις τον άγιον Χριστόδουλον κ.ά.

3. Αρχιεπίσκοπος Μόσχας (1522-39). Υπήρξε δουλικός στον ηγεμόνα Βασίλειο Γ’, στον οποίο όφειλε και τον αρχιεπισκοπικό θρόνο. Δεν δίσταζε να παραβιάζει τους εκκλησιαστικούς κανόνες.

4. Επίσκοπος Λιτζάς και Αγράφων (1641).

5. Πατριάρχης Αντιοχείας (1767-91). Αγωνίστηκε με σθένος κατά των λατινοφρόνων και ανακαίνισε τον πατριαρχικό ναό στη Δαμασκό και τη γυναικεία μονή Σειδυάγιας στη Συρία.

6. Μητροπολίτης Σεβάστειας (1784) και μητροπολίτης Βιζύης (1793).

7. Διαμαντής Παναγιωτόπουλος (1765 – 1831). Μητροπολίτης Αμυκλών και Τριπολιτσάς (1819-31). Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία, αντιμετώπισε με περίσκεψη τα γεγονότα της Επανάστασης. Φυλακίστηκε με άλλους αρχιερείς και πρόκριτους στην Τρίπολη τον Μάρτιο του 1821. Βγήκε από τη φυλακή μετά την άλωση της πόλης σε άθλια κατάσταση και αφηγήθηκε τα δεινοπαθήματά του σε ποίημα 752 στίχων. Συντηρητικός και συνετός, ήταν εναντίον της διακοπής των σχέσεων με το οικουμενικό πατριαρχείο. Το 1826 πρότεινε τη συγκρότηση κεντρικής επιτροπής για τη διοίκηση της Εκκλησίας της Ελλάδος. Την ίδια πρόταση υποστήριξε το 1827 μαζί με άλλους αρχιερείς. Η πρόταση έγινε δεκτή τελικά το 1828 από τον Καποδίστρια, ο οποίος τον διόρισε μέλος της επιτροπής.

8. Δ. Κουλουφάκος, μητροπολίτης Λακεδαίμονος (;-1844). Αρχιδιάκονος του μητροπολίτη Χρύσανθου, χειροτονήθηκε από αυτόν τιτουλάριος επίσκοπος και με την ιδιότητα αυτή πήρε μέρος στην Επανάσταση. Συμπαραστάθηκε στον πληθυσμό της Λακεδαιμονίας κατά την περίοδο των επιδρομών του Ιμπραήμ. Μετά τον θάνατο του Χρύσανθου αναγορεύτηκε μητροπολίτης και προσέφερε πολλά στην περιοχή, ιδιαίτερα στη Σπάρτη, όπου ίδρυσε με δικά του έξοδα ελληνική σχολή.

9. Δ. Κοντούδης, αρχιεπίσκοπος Σύρου και Τήνου (1842-62).

10. Δ. Πετρούλιας, μητροπολίτης Αργολίδος (1867-72). Εξέδωσε ακολουθία του πολιούχου του Άργους αγίου Πέτρου, επισκόπου Άργους.

11. Δ. Σουλίδης, επίσκοπος Λευκάδος και Ιθάκης (1907-27). Το 1917 εκθρονίστηκε με απόφαση του Ανώτατου Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου εξαιτίας της συμμετοχής στο ανάθεμα του Ελευθερίου Βενιζέλου, αποκαταστάθηκε όμως από τη Μείζονα Σύνοδο του 1923.

IV

Όνομα διαφόρων ιστορικών προσώπων.

1. Δ. ο μοναχός. Ασκήτεψε σε μονή των νοτιοδυτικών ακτών της Ερυθράς θάλασσας, άγνωστο πότε. Σώθηκε το έργο του Βίος του οσίου Ιωάννου της Κλίμακος.

2. Δ. ο εν σκήτη (6ος αι.). Ιερομόναχος, αναχωρητής και συγγραφέας. Ασκήτεψε στη Σκήτη της Αιγύπτου όπου έγινε ηγούμενος. Έγραψε Βίους ασκητών και αναχωρητών, είναι αμφίβολο όμως αν όλοι όσοι του αποδίδονται είναι έργα δικά του.

3. Δ. ο Σινωπίτης (8ος αι.). Βυζαντινός αξιωματούχος. Διετέλεσε έπαρχος Κωνσταντινούπολης την εποχή του αυτοκράτορα Αναστασίου Β’ (713-715). Στάλθηκε μυστικά στην αυλή του χαλίφη Ουαλίδ για να εξακριβώσει τα σχέδια και τις προθέσεις των Αράβων έναντι του Βυζαντίου. Ο Δ. πράγματι διαπίστωσε ότι οι Άραβες σχεδίαζαν εκστρατεία κατά του Βυζαντίου και ότι οι πολεμικές προετοιμασίες τους αυτό τον σκοπό εξυπηρετούσαν. Η εκστρατεία αυτή έγινε το 717 υπό την αρχηγία του χαλίφη Μασλαμά την εποχή του αυτοκράτορα Λέοντα Γ’ του Ισαύρου.

4. Δ. ο Παλόμνικ (= προσκυνητής) (11ος-12ος αι.). Ρώσος ηγούμενος από το Κίεβο. Πραγματοποίησε προσκύνημα στους Αγίους Τόπους το 1106-8 και έγραψε τις εντυπώσεις του σε βιβλίο που περιέχει πολύτιμες γεωγραφικές και ιστορικές ειδήσεις.

5. Ηγούμενος της μονής Βροντοχίου Μιστρά (13ος αι.). Θεωρείται ο πρώτος κτήτορας του ναού των Αγίων Θεοδώρων Μιστρά.

6. Αγιογράφος και μοναχός (16ος αι.). Διακόσμησε το καθολικό του μοναστηριού της Κορώνης στην Πίνδο. Στο έργο του υπάρχει καθαρά ιταλική επίδραση.

7. Δ. Κόκκινος. Αγιογράφος και μοναχός. Μια μεγάλη ενυπόγραφη φορητή εικόνα του βρίσκεται στον ναό του Παντοκράτορα στη Λευκάδα.

8. Δ. Γαβράς (18ος αι.). Μοναχός από τη Δημητσάνα, και δάσκαλος στην ελληνική σχολή της Βυτίνας, στην οποία δίδαξε μαζί με τον αδελφό του Παρθένιο. Το 1770, όταν εξαιτίας των Ορλοφικών έκλεισε η σχολή της Βυτίνας, τα δύο αδέλφια πήγαν στη Σμύρνη. Το 1780 ξαναγύρισαν στη Βυτίνα, όπου συνέχισαν το διδασκαλικό τους έργο. Άλλα στοιχεία δεν είναι γνωστά για τον Δ., ενώ για τον Παρθένιο γνωρίζουμε ότι έγραψε πολύστιχο ποίημα θρησκευτικού περιεχομένου, το οποίο έφερε τον τίτλο Πεντάτευχος.

9. Δ. ο Πρωτοψάλτης (18ος αι.). Μουσικοδιδάσκαλος και μελοποιός από τον Τίρναβο Θεσσαλίας. Διετέλεσε πρωτοψάλτης της Μεγάλης Εκκλησίας. Μελοποίησε ύμνους, χερουβικά, κοινωνικά, μία δοξολογία σε ήχο βαρύ (διατονικό), πολυέλεο σε ήχο δ’ βαρύ και πολλά άλλα.

10. Δ. ο Πελοποννήσιος (18ος-19ος αι.). Λόγιος μοναχός. Είναι γνωστός από το έργο του Ευχρηστοτέρα ορθόδοξος ομολογία κατ’ επιτομήν και κατ’ ερωταπόκρισιν (Βενετία, 1801). Το έργο αναθεωρήθηκε από τον Ιερόθεο στη Σμύρνη.

V

Όνομα ηγεμόνων του Μαυροβουνίου. Βλ. λ. Δανήλος.

VI

Όνομα Ρώσων ηγεμόνων.

1. Δ. Γκαλίτσκι (1201 – 1264). Ηγεμόνας της Γαλικίας και της Βολινίας. Ανέβηκε στον θρόνο σε μικρή ηλικία μετά τον θάνατο του πατέρα του Ρόμαν (1205). Ανέλαβε ουσιαστικά την εξουσία το 1238 και επιδόθηκε με ενεργητικότητα στην ανόρθωση της χώρας του, που είχε καταστραφεί από τους φεουδαρχικούς πολέμους, και στην οργάνωση της αντίστασης κατά της μογγολικής κυριαρχίας, που εκτεινόταν σχεδόν σε όλη τη Ρωσία. Στράφηκε αποφασιστικά προς τη Δύση και με τη μεσολάβηση του Πλαν Καρπέν ήρθε σε επαφή με τον πάπα Ινοκέντιο Δ’. Ικανός διπλωμάτης, παντρεύτηκε μία πριγκίπισσα της Αυστρίας και στον γιο του έδωσε για γυναίκα του την κόρη του βασιλιά της Ουγγαρίας. Για να εξασφαλίσει τη βοήθεια των Δυτικών στη σταυροφορία που σκεφτόταν να αναλάβει κατά των Μογγόλων, ασπάστηκε τον καθολικισμό και έλαβε από τον πάπα τον τίτλο του βασιλιά (1253). Οι προσπάθειές του όμως δεν καρποφόρησαν και ο Δ. υποχρεώθηκε να ταπεινωθεί μπροστά στον χάνο των Μογγόλων Μπατού. Κατόρθωσε ωστόσο να εξασφαλίσει την εσωτερική ανάπτυξη της Γαλικίας και της Βολινίας. Αύξησε τον πληθυσμό της χώρας με την προσέλκυση αγροτικού στοιχείου, κυρίως γερμανικής καταγωγής, ίδρυσε την πόλη Λβοφ, μεγάλωσε την πόλη Κολμ και ενίσχυσε το εμπόριο με την κεντρική Ευρώπη και τις περιοχές του Δνείπερου.

2. Δ. Νιέφσκι (1263 – 1303). Ηγεμόνας της Μόσχας. Δευτερότοκος γιος του Αλεξάνδρου Νιέφσκι, μαζί με τον τίτλο του ηγεμόνα κληρονόμησε και την περιοχή της Μόσχας. Κατάφερε να διπλασιάσει την έκταση του πριγκιπάτου του, που έγινε πολιτικό κέντρο της περιοχής (Σουζντάλ), με μια ακτινοβολία που ξεπερνούσε τα όρια της Ρωσίας. Ο Δ. έγινε έτσι ο θεμελιωτής της μοσχοβίτικης ισχύος και ο πρόγονος των ηγεμόνων που εξασφάλισαν την ενότητα των ρωσικών εδαφών.